2 глава. Легенда о Данко

В давние времена жили в степи гордые, жизнерадостные, не знающие страха люди. Их таборы с трех сторон окружены были дикими лесами. Однажды чужие племена пришли на землю людей и вытеснили их в глубь старого непроходимого леса, где были болота и вечный мрак. От смрада, поднимавшегося из болота, люди, которые привыкли к степным просторам, гибли один за другим.

Сильные и смелые, они могли бы пойти биться с врагами, «но они не могли умереть в боях, потому что у них были заветы, и коли б умерли они, то пропали б с ними из жизни и заветы». Люди сидели и думали, как им быть, но от тягостных мыслей ослабли они духом и в сердцах их поселился страх. Готовы они были уже сдаться врагу, но их товарищ Данко «спас всех один». Данко обратился к людям, призывая пройти сквозь лес, ведь где-то лес должен был кончиться. Столько живого огня было в глазах юноши, что люди поверили и пошли с ним.

Путь был долог и труден, сил и веры в Данко оставалось у людей все меньше. Однажды во время сильной грозы отчаялись люди. Но признаться в слабости своей не смогли, вместо этого обвинили Данко в неумении вывести их из леса. Как дикие звери, готовы были они броситься на него и убить. Юноша пожалел их, понимая, что без него соплеменники погибнут. Сердце его загорелось желанием спасти людей: ведь он любил их. Данко вырвал свое сердце из груди и поднял его высоко над головой; оно полыхало ярче, чем само солнце. Герой шел вперед и вперед, освещая «факелом великой любви к людям» дорогу. Вдруг лес закончился – перед людьми был простор степи. С радостью взглянул Данко на свободную землю – и умер.

Люди не обратили внимания на смерть юноши, не увидели они и сердца, по-прежнему пылавшего возле тела героя. Только один осторожный человек заметил сердце, и, опасаясь чего-то, наступил на него ногой. Гордое сердце, брызнув искрами вокруг, угасло. С тех пор появляются в степи те голубые огоньки, которые видел автор.

Старуха Изергиль закончила рассказ. Затихло все вокруг, и автору показалось, что даже степь зачарована благородством храброго Данко, не ждущего награды за сожженное ради людей сердце.

Հին ժամանակներում տափաստանում ապրում էին հպարտ, կենսուրախ, անվախ մարդիկ։ Նրանց ճամբարները երեք կողմից շրջապատված էին վայրի անտառներով։ Ժամանակին օտար ցեղերը եկան մարդկանց երկիր և քշեցին նրանց խորը հին անթափանց անտառի մեջ, որտեղ ճահիճներ էին և հավերժական խավար: Ճահճից բարձրացող գարշահոտությունից մեկը մյուսի հետևից մահանում էին տափաստանային տարածություններին սովոր մարդիկ։

Ուժեղ ու քաջ նրանք կարող էին գնալ թշնամիների դեմ կռվելու, «բայց նրանք չէին կարող մարտում մեռնել, քանի որ ուխտեր ունեին, և եթե նրանք մահանային, նրանց ուխտերը կվերանային կյանքից»: Մարդիկ նստած մտածում էին, թե ինչ անեն, բայց ցավալի մտքերից հոգով թուլացան ու վախը նստեց նրանց սրտերում։ Նրանք պատրաստ էին հանձնվել թշնամուն, սակայն նրանց ընկեր Դանկոն «միայնակ փրկեց բոլորին»։ Դանկոն դիմեց մարդկանց՝ հորդորելով անցնել անտառով, քանի որ անտառն ինչ-որ տեղ պետք է ավարտվեր։ Երիտասարդի աչքերում այնքան կենդանի կրակ կար, որ մարդիկ հավատացին ու գնացին նրա հետ։

Ճանապարհը երկար էր ու դժվար, մարդիկ գնալով ավելի քիչ ուժ ու հավատ ունեին Դանկոյի հանդեպ։ Մի անգամ սաստիկ ամպրոպի ժամանակ մարդիկ հուսահատվեցին։ Բայց նրանք չկարողացան ընդունել իրենց թուլությունը, փոխարենը մեղադրեցին Դանկոյին, որ չի կարողացել իրենց անտառից դուրս հանել։ Նրանք գազանների նման պատրաստ էին հարձակվել նրա վրա և սպանել նրան։ Երիտասարդը խղճաց նրանց՝ հասկանալով, որ առանց իրեն իր ցեղակիցները կկործանվեն։ Նրա սիրտը բորբոքվել էր մարդկանց փրկելու ցանկությամբ, չէ՞ որ նա սիրում էր նրանց։ Դանկոն սիրտը պոկեց կրծքից և բարձրացրեց գլխից վեր; Այն այրվում էր ավելի պայծառ, քան ինքը՝ արևը։ Հերոսը քայլում էր առաջ ու առաջ՝ ճանապարհը լուսավորելով «մարդկանց հանդեպ մեծ սիրո ջահով»։ Հանկարծ անտառն ավարտվեց, մարդկանց առաջ տափաստանի տարածությունն էր: Դանկոն ուրախությամբ նայեց ազատ հողին և մահացավ:

Մարդիկ ուշադրություն չեն դարձրել երիտասարդի մահվան վրա, չեն տեսել սիրտը, որը դեռ վառվում էր հերոսի մարմնի մոտ։ Միայն մի զգուշավոր մարդ նկատեց սիրտը և վախենալով ինչ-որ բանից՝ ոտքով ոտք դրեց դրա վրա։ Հպարտ սիրտը, շուրջը կայծեր ցրելով, դուրս եկավ։ Այդ ժամանակից ի վեր տափաստանում հայտնվել են այդ կապույտ լույսերը, որ տեսել է հեղինակը։

Պառավ Իզերգիլն ավարտեց պատմությունը. Շուրջբոլորը հանդարտվեց, և հեղինակին թվում էր, թե նույնիսկ տափաստանն է հմայված խիզախ Դանկոյի ազնվականությամբ, ով վարձ չէր սպասում հանուն մարդկանց իր այրած սրտի համար։